‘द कलर पर्पल’

Kindle

अमेरिकी उपन्यासकार एलिस वाकरले यो पुस्तकका लागि सन् १९८३ मा पुलिट्जर पुरस्कार पाइन्। कथाकार, कवि, उपन्यासकारका रुपमा उनी चिनिएकी नाम भए पनि यो पुस्तकका कारण उनी निकै चर्चामा रहिन्। जर्जियाबाट सुरु भएको यो पुस्तकको कहानी जर्जियामै आएर अन्त्य हुन्छ। तर बीचमा पात्रहरू कहिले टेनेस्सी पुग्छन् त कहिले पश्चिम अफ्रिकामा। सन् १९२० देखि १९५० सम्मको समयलाई उतारिएको यो पुस्तकमा नारीवादी पक्ष धेरै हाबी भएको देखिन्छ जसमा मुख्य पात्र सेली छिन्। यो पुस्तकको सबैभन्दा मन परेको पाटो भनेको सेलीले आफ्नो पीडाको अभिव्यक्तिको माध्यम आफ्नो पत्रलाई बनाउँछिन् जुन उनी भगवानका लागि लेख्छिन् ‘डियर गड’ सम्बोधन गरेर। खासमा यो एपिस्टोलरी उपन्यास हो अर्थात् पत्रात्मक उपन्यास हो। उनले पहिलोपटक लेखेको पत्रमा ‘डियर गड आइ एम फोर्टिन एयर्स वल्ड’ भनेर सुरु गरे पनि अन्त्यसम्म पुग्दा त्यसमा धेरै परिवर्तन आइसक्छ। भगवानप्रति उनका जिज्ञाशा आम मानिसका जस्तै छन् चाहे जुन सुकै भूगोल वा धार्मिक आस्थाकै मानिस किन नहोस्। जस्तो कि, भगवान कस्तो रुपको हुन्छ? उसले कस्ता मानिसको कुरा सुन्छ? भगवान कहाँ हुन्छ? दुखमा परेकालाई कसरी मद्दत गर्छ? सबैको भगवान प्रति आस्था छ भने किन कसैलाई सुख र दुख हुन्छ?

सेलीको मनमा भगवानलाई लिएर थुप्रै प्रश्न उठे पनि उनले कथा भन्न तिनै पत्रको सहारा लिएकी छन् र उनी आफूलाई श्रीमान्‌ले कुटेको देखि अर्की केटी ल्याएको सम्म सबै कुरा लेख्छिन्। उनको पीडा सानो छैन। उनी त्यस्ती छोरी हुन् जसलाई आफ्नै बुवाले सानै उमेरदेखि बलात्कार गर्दै आएका हुन्छन्। बलात्कार त्यसमाथि पनि आफ्नै बावुले गर्नु, सभ्य समाजका लागि अपाच्य र असाध्यै घृणित लाग्छ। तर अहिले त बेलाबेला समाजमा सुनिन्छ भने १ सय वर्षअघि अपत्यारिलो लाग्दैन।

सेलीको जीवनमा त्यो भन्दा पनि मार्मिक कुरा के थियो भन्ने उपन्यासको पछिल्लो भागमा खुल्छ। अहिलेलाई सेलीका लागि परिस्थित जति नै प्रतिकुल भए पनि उनी उम्कन पाएकी हुँदिनन्। बिरामी आमा बितेपछि उनी थप यौन दुर्व्यवहारमा पर्छिन् र दुईवटा बच्चा जन्मिन्छन्, ओलिभिया र एडम। बलात्कारका कारण जन्मिएका सन्तान उनले हुर्काउन पाउँदिनन्। बाबु यति कठोर हुन्छन् उनले ती सन्तान अर्को कुनै एउटा जोडीलाई दिन्छन्। सेलीसँगै उनकी बहिनी पनि छिन् जसको नाम नेटी हुन्छ।

यो उपन्यासले अर्को देखाउन खोजेको कुरा भनेको छोरीहरू त्यो समयमा कति जोखिममा थिए भन्ने हो। सेली आफू आफ्नै बाबुबाट बलात्कृत भए पनि बहिनीले त्यही परिस्थित भोग्नु नपरोस् भन्नेमा सतर्क हुन्छिन्। यस्तैमा नाम नखुलाइएका एकजना पुरुष (Mr____)ले नेटीलाई पच्छ्याइरहेका हुन्छन्। सेलीले आफ्नो बुवाको आफूमाथिको अत्याचार सम्झिएर त्यही परिस्थिति बहिनीले भोग्नु नपरोस् भनी त्यही पुरुषसँग विवाह गर्न भन्छिन्।

तर देख्दै नदेखेको भए पनि ती पुरुषले नेटीलाई नभइ सेलीलाई विवाह गर्छन्र. ती पुरुषका आफ्नै सन्तानहरू हुन्छन् र तिनीहरूलाई हुर्काउने कोही हुँदैन। सेली र ती पुरुषको विवाह भएपछि आफ्ना बुवा ‘पा’ बाट जोगिने नेटी पनि दिदीभिनाजुँगै बस्न थाल्छिन्। तर त्यहाँ पनि भिनाजुका कारण नेटीलाई जोखिम नै हुन्छ। उनी त्यहाँबाट अर्को एउटा जोडीको घरमा नोकर्नी भएर जान्छिन्। त्यो त्यही जोडी हुन्छ जसले सेलीका सन्तान ओलीभिया र एडमलाई ‘पा’ एडप्ट गरेका हुन्छन्।

आफूसँग बहिनी छुट्टिएर जाँदा सेलीले पत्र लेखिरहन भनेकी हुन्छिन् तर उनलाई त्यसपछि एउटा पनि पत्र प्राप्त हुँदैन। यता सेलीमाथि उनका पतिले एकदमै दुर्व्यवहार गर्ने र यातना दिने हुन्छन्। उनका पतिका थुप्रै सन्तान हुन्छन् र ती मध्ये हर्पो जठो छोरो हुन्छ। उसले सोफिया नाम गरेकी केटीसँग विवाह गर्छ। सोफिया हर्पोको केही पनि कुरा नमान्ने खालकी जिद्दी स्वभावकी हुन्छे। एकदिन सेली र उनका श्रीमान्‌ले उक्साएर सोफियालाई कुट्न लगाउँछन्। पछि सेलीलाई आफूले त्यसो गरेको प्रति पश्चाताप हुन्छ र उनले सोफियासँग माफी माग्छिन्। यहाँनेर आइपुग्दा सेलीले अर्को एक महिलाको पीडा महसुस गरेको र भगवानलाई लेख्ने पत्रमा टोन थोरै परिवर्तन भएको देखिन्छ। तर सेलीमाथि नै पनि दुर्व्यवहार निरन्तर भइरहेको हुन्छ। ती सबै पीडालाई सेलीले ‘भगवानलाई पत्र लेखेर’ अभिव्यक्त गर्ने गरेकी हुन्छिन्। बहिनीले एउटा पनि पत्र लेखिनँ भन्ने पनि उनको गुनासो रहन्छ।

यतिकैमा उपन्यासमा अर्की एउटा पात्र देखापर्छिन् उनको नाम शग हुन्छ। उनी गायनमा रुची राख्ने हुन्छिन्। र, सेली र उनका श्रीमान् भएकै ठाउँमा शग आइपुगेकी हुन्छिन्। शगको सेलीका श्रीमान्‌सँग विगतमा सम्बन्ध हुन्छ। र, उनीहरूबीच पुन: प्रेम सुरु हुन्छ। उनीहरू सँगै बस्न थाल्छन्। यसप्रति सेलीको कुनै आपत्ती हुँदैन। शगलाई अचम्म लाग्छ र उनले यस’bout सेलीलाई सोध्छिन्। बिस्तार कुरा खुल्दै जाँदा उनीहरू निकट साथी बन्छन्। सेलीले आफ्नो विगत शगसँग खोल्छिन्। कसरी उनका बुवाले र पछि श्रीमान्‌ले उनीमाथि अत्याचार गरे भन्ने सुनेपछि शगलाई सेलीप्रति दया जाग्छ। सौतासौता भए पनि उनीहरूको मित्रता यतिधेरै झाङ्गिन्छ एकदिन सेलीले आफू समलिङ्गी भएको खुलासा गर्छिन्। उनको यो यथार्थ अरू कसैलाई पनि थाहा हुँदैन। सन् १९८२ मा लेखिएको यो उपन्यासमा अव्यक्त समलिङ्गी प्रेम पनि देखाउन खोजेको पाइन्छ।

बलात्कार हुनुको मात्रै नभइ जीवनको ठूलो हिस्सा सेलीले समलिङ्गी हुँदा र यौन दुर्व्यवहारमा पर्दाको दोहोरो पीडा भोगेकी हुन्छिन्। यो सुनेपछि शग र सेलीबीच पनि शारिरिक सम्बन्ध रहन्छ जुन सम्बन्धलाई उनले पहिलोपटक रमाइलो मान्छिन्। दुख, संघर्ष र पीडाका कथा बगिरहँदा उपन्यासमा जब शग आउँछिन् उज्यालो किरण पाए जस्तो हुन्छ। उनीसँगको सङ्गतबाट सेलीले आफूलाई चिनेजस्तो महसुस गर्छिन्।

यसैबीच सेलीकी बहिनी नेटीले वर्षौंदेखि आफ्नी दिदीलाई पत्र लेखेको भए पनि ती पत्रहरू सेलीका श्रीमान्‌ले लुकाएको भन्ने पत्ता लाग्छ। सेली आफ्नो श्रीमान्‌सँग विगतमा कहिल्यै नरिसाएजसरी रिसाउँछिन्। नेटीको पत्रमार्फत् नै सेलीले थाहा पाउँछिन् कि उनीहरूले जसलाई आफ्नै बुवा ठानेका थिए ती उनीहरूका सौतेला बाबु थिए। र, उनीहरूको आफ्नै बुवालाई त कुनै श्वेत पुरुषले मारिदिएको थियो। बहिनीका सबै पत्र पढिसकेपछि सेली र शग त्यो ठाउँ छोडेर इङ्ग्ल्याण्ड जान्छन्। इङ्ग्लाण्डमा शग गीत गाउन थाल्छिन् र सेलीले कपडाको व्यापार गर्न थाल्छिन्। त्यहाँ ब्रिटिश कम्पनी आउँछ र उसले पानीमा पनि कर लगाउन थाल्छ।

उता नेटी पनि आफ्ना मालिकहरू स्यामुअल र कोरिनसँग दक्षिण अफ्रिकाको विभिन्न ठाउँमा यात्रा गर्दै जान्छिन्। यो बीच स्याम्युअल र नेटीबीच सम्बन्ध भएको दोष कोरिनले लगाउँछिन्। कोरिनलाई आफूहरूले पाल्न भनी ल्याएका सन्तान एडम र ओलिभिया सेलीको नभइ नेटीको सन्तान हुन् भन्ने शङ्का गर्छिन्। एडम र ओलिभियाको अनुहार नेटीसँग मिलेको उनलाई लाग्छ। स्याम्युअलले कसम खाएर त्यस्तो नभएको र सेली र नेटीका बुवा सौतेला भएको पनि उनैले खुलासा गरेका हुन्छन्। यसैबीच कोरिन बिरामी भएका कारण मर्छिन्। सेलीका छोरा एडमले पनि तासी नाम गरेकी बहिनीसँग विवाह गरेका हुन्छन्। दिदी बहिनीबीच पत्र आदानप्रदान हुन थालेपछि स्यामुअल, नेटी, ओलिभिया, एडम र तासी सेलीको घर जान्छन्। त्यहाँबाट सबैजना जर्जिया नै फर्किन्छन् जहाँ सेली र नेटीले आफ्नो बाल्यकाल बिताएका थिए। यतिबेलासम्म उनीहरूका सौतेला बुवाको मृत्यु भइसकेको हुन्छ। यो बीच सेलीका पतिलाई पनि सेलीमाथि आफूले अन्याय गरेको महसुस हुन्छ। र, कथाको अन्त्य सेलीसँग माफी मागेर हुन्छ।

असाध्यै राम्रो भाषामा लेखिएको यो पुस्तकको नाम किन द पर्पल कलर दिइएको होला भन्ने लागेको थियो। त्यो किन रहेछ भने यो पुस्तककी मुख्य पात्र सेलीको मनपर्ने रङ्ग पर्पल हुन्छ। उनी लुगा पनि पर्पल रङ्गकै मन पराउँछिन् र जुत्ता पनि।

जर्जियामै जन्मिएकी एलिस वाकर आध्यात्मिक प्रकृतिकी रहिछन्। बुवाआमाका आठ सन्तानमध्ये कान्छी रहिछन्। सानैमा उनको दाइले खेल्दा खेल्दै गोलीलर् आँखामा चोट लागेपछि तत्काल उपचार हुन नसक्दा उनी एउटा आँखा नदेख्ने भएकी रहिछन्। उनको अर्को रोचक प्रसङ्ग उनी कुनै समयमा प्रख्यात गायिका/गीतकार ट्रेसी च्यापम्यानसँग सम्बन्धमा रहिछन्। तर त्यसअघि उनी ९ वर्ष एकजना अभियानकर्मीसँग विवाह बन्धनमा थिइन् र उनकी एक छोरी रेबेका छिन्।

पुनश्च: यो किताब पढ्न सुझाउने लेखक शिवानी सिंह थारूलाई धेरैधेरै धन्यवाद।

• WordPress

पश्चाताप

तिम्रो बहिर्गमन र उसको आगमन थपघट त केही होइन

मेरो जीवनको हिसाबकिताबमा नाफा/नोक्सान बराबर

 

तिम्रो बहिर्गमन अघि नै उसको आगमन भयो

जीवनमा कहिल्यै नमेटिने पछुतो पनि त्यही रह्यो

न तिमीलाई फर्काउने कुनै सामर्थ्य छ

न उसलाई धकेल्ने सुझबुझ

 

सम्बन्धको जालो समयसँगै यसरी जकडियो

जति फुकाउँछु भन्यो भावना उति पत्र बन्दै बेरियो

मनको त्यो गहिरो बिन्दुमा धेरै खाटा त बसिसक्यो

अपितु पश्चातापबाहेक अरु केहीको गुञ्जायस छैन

 

तर फेरि लाग्छ,

मेरो जीवनमा तिम्रो उपस्थितिकै खातिर

कम्तीमा मैले दिललाई दिमागले जित्नुपर्छ

दिमागलाई जति थामथुम पार्छु, दिल उति निसासिन्छ

विगत कोट्याउँदा वर्तमान बेस्सरी दुखेर आउँछ

हो,

त्यहि बेला म चन्द्रमाको छहारी खोज्न निस्कन्छु

दिललाई दिमागले जित्ने उर्जा सधैँभरी दिइराख है

 

Health should not be for wealth

Binita Dahal

The putative putsch by the Nepali Congress this week to get the Maoists to abandon their alliance with the UML in the governing coalition has had far-reaching consequences.

It has brought fresh uncertainty about the new government, final fate of the Constitution, inclusion of dissatisfied Madhesi and Janajati elements into mainstream politics, endorsement of budget-related bills, long-delayed appointment of Supreme Court justices, ratification of ambassadorial appointees and, most urgently, meeting the demands of Govinda KC, the physician who has now been on a hunger strike for 13 days.

While the ruling and opposition parties are at loggerheads over whether to form a new government, the parties who are willing to do so are halting the process of the parliamentary hearing of the 11 justices nominated for Supreme Court.

The Supreme Court will be a critical arena for writ petitions in the coming days since the rival parties are consulting legal experts about the constitutional crisis and the no-confidence motion in parliament. The Maoists and Nepali Congress do not want to start the hearing process of the 11 justices, since many of them are closer to the UML.

This delay also impacts on one of Govinda KC’s demands, which calls for the impeachment of Lokman Singh Karki, Chief of the Commission for the Investigation of Abuse of Authority (CIAA). Another contempt of court case against Karki is also sub judice in the Supreme Court, which has summoned him. If found guilty in the contempt case, Karki could even be suspended from his CIAA post.

Although assorted politicians, Speaker Onsari Gharti Magar and some members of Parliament’s Social Justice and Human Rights Committee visited the fasting doctor this week, the government has not bothered. Some of KC’s current demands persist from past hunger strikes, and include those that had been either ignored or only partially implemented.

On this eighth fast, some of KC’s demands are more serious and zero in directly on the source of interference and corruption in the medical education sector. KC has long known that Karki has a conflict of interest in medical education because of the involvement of his immediate family members in this lucrative sector. KC also knows full well that top politicians own or benefit monetarily from medical colleges, and they are beholden to Karki.

Hence, among his demands for health sector reform, KC is also asking for Karki’s impeachment. It is probably for this reason that parliament members and the government are not responding, because conceding to the impeachment process would invite Karki’s wrath. They also probably feel – rightly so – that cobbling together a two-thirds majority for impeachment is impossible in the current fractious climate.

Which is why the government finally formed a dialogue committee to mediate with KC on the eleventh day of his hunger strike. Headed by a bureaucrat, however, the committee has no power to address KC’s demands.

The popular young NC leader Gagan Thapa on Thursday filed a motion of urgent public importance to discuss KC’s demands in parliament. Nevertheless, his party has already decided to abstain from debating KC’s grievances. This is an indication of just how long a shadow Karki casts in the party.

Speaker Magar assured KC on Wednesday that she would take the initiative in parliament to address his demands. It is interesting that she had stopped by to meet Maoist Chair Pushpa Kamal Dahal and President Bidya Bhandari before seeing KC.

Govinda KC commands tremendous public respect and support for his selfless and lifelong devotion to healthcare for Nepal’s poor. The CIAA has used a pliant section of the media to publicise a counter-campaign by private hospital owners against KC’s demands, but the attempt to discredit him has come to naught.

As KC’s health deteriorates, a Health Bill that does not address any of his demands is awaiting ratification by parliament after the Cabinet passed it last week. Parliament needs to take a new look at the Bill and form a committee to investigate the abuse of authority by the CIAA Chief, in order to satisfy KC.

The new Constitution has a provision that one-fourth of the House of Representatives may table a motion to impeach the head of the CIAA for a serious violation of the Constitution, incompetence, misbehaviour or failure to discharge duties.

According to provision 101(3), a committee of 11 members can be formed in the House of Representatives to recommend charges of impeachment. For now, such a committee could easily be established.

KC’s past fasts have put pressure on stakeholders, but this time the government is wholly preoccupied with the formation of a new government. Public pressure on parliament is therefore important. We cannot afford to lose someone like Govinda KC, who has devoted his life to the health of the nation with no regard for his own.

Government officials and parliamentarians blame KC for getting the timing of his hunger strike wrong.

What is the right time to make healthcare affordable and accessible to all Nepalis, or to clean up the medical education sector?

 

This article was originally published in Nepali Times (http://nepalitimes.com/regular-columns/Legalese/Health-should-not-be-for-wealth,753)

The Holy Hike

This monsoon, combine a trek with a pilgrimage in the mystical dales of Khaptad National Park

Binita Dahal in KHAPTAD

Pics: BINITA DAHAL

If you’re looking to get away from the hustle and bustle of everyday life, and want a trek that detoxifies you both physically and spiritually, there is perhaps no destination more worthy than a holy hike to the Khaptad in the far-western mountains of Nepal.

In the past, Khaptad was just too remote: only the privileged — those with access to helicopters — and the really devout made it there. Now, with new roads, Khaptad National Park is surprisingly accessible and a fabulous way to see a part of Nepal that is literally off the beaten track.

About 100 trekkers visited Khaptad last year. The facilities are basic, but that is the whole point: to get away from it all, to a place with no mobile phones, no electricity, no concrete and no sound of the internal combustion engine.

No wonder Khaptad Baba, one of the most revered holy men in Nepal, lived here for 50 years of his life, meditating in an ashram in the forest. It is said he first settled on the banks of Rara Taal, but found the view there too distracting and came to Khaptad, drawn by its biodiversity and treasure of herbs.

Khaptad Baba was a healer and used medicinal plants to treat villagers from the surrounding districts of Doti, Bajhang, Achham and Bajura, who brought yoghurt and food in exchange.

King Birendra flew here frequently to seek Khaptad Baba’s blessings. Today the ashram itself is a shrine maintained by the Army, and serves almost as a museum of books and daily utensils used by Baba.

Khaptad soars above the surrounding districts, its thickly forested flanks bathed in clouds this time of year. The top is an undulating plateau of pine forests and meadows with crystal clear streams and ponds. During this season, the place is crowded with pilgrims, as well as livestock that are brought here to graze.

The easier trail is from Bajhang in the north, but one can also climb from Doti to the south. The rains have come after a long winter drought, and the submerged paddy terraces shine like mirrors. But soon, the trail climbs into the tree line. The forest is so thick that people have gotten lost here, so it is best to keep to the main trail.

There is none of the sophistication of Nepal’s more popular trekking routes; only basic tea and buckwheat pancakes with — if you are lucky — chutney made from the cannabis plant that grows wild here.

As the monsoon rains have started, the trails were slippery and leeches dropped from the canopy. Thousands of pilgrims from surrounding districts hike up to the plateau for the Ganga Dashara Mela to offer prayers at the Sahashra Linga, Nag Dhunga and Kedar Dhunga. They take a ritual dip in the Khaptad Daha and Triveni Dham.

Besides cleansing them of sins, the festival also traditionally serves as a gigantic match-making opportunity for young men and women. There is a lot of singing and deuda dancing, and love blossoms in the fields of flowers (known as patan) that characterise Khaptad in the rainy season.

Rich biodiversity — attributable to altitude variation — is one of the reasons Khaptad is a national park. It has 224 species of medicinal herbs, 266 bird species, and more than 20 species of mammals. From 3,200 m the terrain dips down to 300 m on the banks of the West Seti River down in Dipayal.

Getting there

Fly or take the night bus from Kathmandu to Dhangadi, then the bus to Lamatola of Bajhang which takes 12 hours. Return via Doti.

@binitadahal

This article was originally published in Nepali Times (http://nepalitimes.com/article/Nepali-Times-Buzz/The-Holy-Link,3153)

मनकम्पन

विनिता दाहाल

मध्यरात छानाबाट चुहिएको शीतको थोपा निधारमा ठोक्किएपछि सानो छोरा झसंग ब्युँझियो। त्यहीबेलादेखि सीताका आँखा फेरि लाग्न पाएका छैनन्। छोरोलाई आफू सुतेको ठाउँपट्टि सारेर एकछिन दूध चुसाउँदै थुम्थुमाएपछि ऊ कोकोहोलिन पाएन। छोरोले निद्राकै सुरमा कोल्टे फेरेपछि सीता बाहिर निस्किई।

भूकम्प गएपछि सरकारले ओत लाग्न दिएको पालमा कहाँनेर प्वाल छ, उसले त्यसैबाट पूर्णिमाको उज्यालोमा टहराभित्रबाटै बाहिर छ्यांग देखिएको आकाश नियाली। शीतका थोपा चुहिएको रोक्न, वर्षामा रोपाइँ जाँदा ओढ्ने गरेको स्यारलेटले थपक्क छोपिदिई।

मध्यरात हुँदा बल्लबल्ल तातेका उसका हातखुट्टा फेरि उत्तरका हिमालबाट आएको स्याँठले हिउँ छोएर आएजस्तै चिसा भए। अघि छोरो सुतेकै ठाउँमा गएर निदाउन खोजी। थोपाथोपा शीत झरे पनि थाङ्नो भिजेर लफ्रकै भइसकेको रहेछ।

उसले छोराको अनुहारमा शीत परेपछि मात्रै थाहा पाएकी रहिछ। अब यो रात कसरी काट्ने होलारु कठ्यांग्रिदो जाडोले शरीर मात्रै होइन, केही दिनयता गाउँलेले काट्न थालेका कुराले उसको मन उत्तिकै चिसो भएको छ।

बारीको तल्लो पाटोमा अलिकति तरकारी लगाउनुपर्यो भनेर केही दिनअघि ऊ ढुंगेधारामा पानी भर्न गएकी थिई। गाउँकी एक जना जेठानी दिदीले बाटोमा भेटेर साउती गर्दै उसको कान भरिदिई, ‘अहिले ससुरा बुहारी एउटै ओछ्यान ला’एर सुत्छौ रे भनेर गामभरि मान्छे कुरा काट्न थालेका छन्। मैले हिजो हाम्रा घरकाले भनेपछि था’पाएँ। तिमी त्यस्ती छैनौ। तर होस् गरेस्, गामठाम यई हो।’

त्यति सुनेपछि उसको मनमा उकुसमुकुस हुने गरी कुरा खेल्न थालेका छन्। माइतीमा पनि यो कुरा पुर्याए होलारु अब कुन मुख लिएर गाउँमा मेलापात गर्न जाउँलारु भूकम्पले ओत लाग्ने छानोमात्रै छिनेन, आफ्नो अस्मिता माथि अरूलाई कुरा काट्ने ठाउँसमेत दिएको छ।

हुन त भूकम्पले गाउँभरिकै घर ढलेर सबैको टहराकै बास छ तर उनको जस्तै बाध्यतामा गाउँका अरू छैनन्।
ऊ मनमा अनेक कुरा खेलाइरहेकी थिई। पानी भर्न आएका गाउँका अरू महिलाले मुखामुख गर्दै पानी भरे। वर छँदा केही भनेनन्, पानीको गाग्री बोकेर अलि माथ्लापट्टि कान्लामा पुगेपछि धारे हात लगाउँदै भने, ‘भगवानको डरभर नभएपछि कसको के लाग्छरु’

सीतालाई मनमनै लाग्यो, सासू निकै जाति थिइन्, भूकम्पले छिट्टै लग्यो। भूकम्पमा नमरेकी भए अहिले गाउँलेका यस्ता कुरा सुन्नुपर्ने थिएन। भूकम्पले घर भत्काउँदा गोठमा भैंसीलाई कुँडो खुवाउन पुगेकी सासू गाईको किलोसँगै मरेकी भेटिइन्। त्यसैबेलादेखि ससुराको पनि सुर छैन।

भूकम्प नआउँदै आर्थिक जोहो गर्न भन्दै कतार पुगेका श्रीमानले छुट्टी मिलाएर घर फर्कन पाएका छैनन्। भूकम्पपछि के कस्तो भयो भनेर खबर गर्दा उनले रुँदै भनेका थिए, ‘आमाको काजक्रिया गर्न पनि नपाउने भएँ। बाँचेका बाको राम्रो हेरबिचार गर्नू।’

बिहान बेलुका नुनतेल गर्न दूध बेचेर पुग्ने भैंसी पनि गोठ भत्किएर दाम्लाको दाम्लै मर्यो। यो वर्ष दशा पनि सबै खुशी बढारेर लैजाने गरेर आएको रहेछ क्यारे।

उसलाई लागेको छ, अहिले मध्यरात १ बजेको हुनुपर्छ। सुत्न पुग्ने अरू ठाउँ यो सानो टहरामा अन्त छैन। राति जाडो नहोस् भनेर अगेनामा झोसेको एउटा मुडो पुतपुत धुवाइरहेको छ। ऊ चार जना छोराछोरीलाई भएका सिरक ढस्नाले गुम्म छोपिदिएर मजेत्रोको सप्को देब्रे काँधमा हालेर अगेनाछेउ सरी। अनुहारभरि मुझैमुझा परेका ससुरा त्यतै फर्किएर निदाइरहेको उसले आगोको थोरै उज्यालोमा देखी। भूकम्प गएपछि घर भन्नु टहराको यही एउटा खोपोजस्तो ठाउँ छ। जहाँ बीचमा एउटा अगेना छ। त्यसको देब्रेछेउ सीता आफ्ना साना छोराछोरी च्यापेर सुत्छे। दाहिनेछेउ अगेनाकै अढेश लागे जसरी ससुरा बुढा निदाउँछन्।

उनको अनुहार हेरेर उसलाई लाग्यो, बाको उमेर पुगेका यी बुढासँग गाउँलेले मेरो नाम जोडेर के पाप चिताएका होलान्रु श्रीमति मरेपछि ससुरा पनि दिनरात नभनी जाँडमात्रै खान्छन्। सुर गुमाएजस्ता भएका छन्। कहिले नातिनातिना, बुहारीले देख्छन् भन्ने पनि ख्याल नगरी टहराकै छेउतिर पिसाब फेर्न जान्छन्।

ऊ के के सोच्दै थिई, बुढा ख्वाकख्वाक गरेर अर्कोपट्टि कोल्टे फर्किए। घुँडामा दुवै हात बाँधेर दाहिनेपट्टिका ससुरालाई हेर्दा उसको देब्रे आँखाबाट तर्रर आँशु झर्यो। मनभित्र परेको गाँठो कहिलेकाहीँ त भल्भली बगेका आँशुले पनि फुक्दैनन्।

जेठानी दिदीको कुरा सुनेपछि भक्कानिएर श्रीमानसँग फोनमा कुरा गर्छु भनेर तल्ला घरे माइलामार्फत खबर पठाए पनि उनको फोन आएको छैन। काममा समय मिलाउन निकै गाह्रो पर्छ भन्थे। मिलेको भए त उनले पनि गरिहाल्थे।
भूकम्प नजाँदै, गाउँमा उब्जनी पनि हुन छाड्यो। वर्षैपिच्छे जन्मिएका छोराछोरीलाई पढाइलेखाइ गराउन गाह्रो हुने भयो भनेर रमेशले एक साँझ श्रीमतिलाई सोध्यो, ‘मेरो उमेर छँदैछ, तँ घर व्यवहार टार्छु भन्ने आँट गर्न सक्छेस् भने म विदेश गएर चार–पाँच वर्ष कमाएर आउँछु। तेरै दाइले पनि विदेश गएर अहिले गाउँमै लोभलाग्दो घर बनाए, छोराछोरीलाई राम्ररी पढाएका छन्। तैं भन्दैथिइस् भाउजुले नयाँ गहना पनि जोडिछन् भनेर। मिल्यो भने म पनि कुरा गरेर भएको अलिअलि पैसा खर्च गरेर विदेश जान्छु।’

श्रीमानले त्यति भनिरहँदा उसको कल्पना कतिबेला हो, चार–पाँच वर्षपछिका सुनौला दिनतर्फ पुगिसकेका थिए। फराकिलो आँगन भएको पक्की इटा र सिमेन्टको घर। वरिपरि बारीमा लहलहाउँदा तरकारी। गोठमा रहरलाग्दा गाईबाख्रा। हुर्किएका छोराछोरी, सुकिला लुगा लगाएर स्कुल जाँदै गरेका। पिँढीमा सासू–ससुरा तमाखु तान्दै गरेका। अनि आफ्नो गलामा झलक्क देखिने नौगेडी।
उसले यस्तै कल्पना गरेर भनेकी थिई, ‘आमाले घरको भातभान्छा गर्लिन्, म ज्याला गरेर पनि छोराछोरी पढाउँछु, घर खर्च टार्छु तपाईं जाने मन बनाउनुस्। अर्को वर्षदेखि त तपाईंले नै पनि त पैसा पठाउन थाल्नुहोला।’

सपनाले मान्छेलाई कति धेरै बल दिन्छ। संसारै जितौंला जस्तो। विपनाले त्यसैलाई एक निमेषमै खल्र्यामखुर्लुम्म झारिदिन्छ। भूकम्प गत वैशाखमा विपना बनेर आइदियो।

उसले सपना अझै देख्न छोडेकी छैन। मनमा कुरा खेलाउँदै थिई, माइलो छोरो सपनामै बर्बरायो– नयाँ स्वीटर नकिन्दिने भए म स्कुलै जान्न। ऊ जुरुक्क उठेर छोराको खुट्टा छुन गई। चिसोले फुटेर खस्रा भएका पैताला सुम्सुम्याउँदै थिई, दाहिने आँखाबाट फेरि तर्रर आँशु झर्यो। पोल्टाको थैली झिकेर हेरी। अस्ति माइती गएका बेला आमाले दिएको हजारको नोट अलि लेसिँदो भएछ। धेरैपटक खोतल्दैमा बढ्ने त होइन, तैपनि घरमा गाह्रोसाह्रो पर्नेबित्तिकै उ एकपटक त्यही नोटलाई चिहाउँछे।

सहरबाट आएकाहरूले अस्ति ओढ्नलाई नयाँ मन्डी ल्याइदिएका थिए। सीताको परिवारको भागमा दुईवटा परेको थियो। उनले एउटा ससुरालाई र एउटा आफूसहित छोराछोरीलाई ओढाउने गरेकी छन्। अस्ति त्यही मन्डीको छेउमा आगो सल्किएर झन्डै अनिष्ट नभएको।

पहिला त यो माइलो छोरो हजुरबासँग सुत्न भनेपछि हुरुक्कै हुन्थ्यो। आजकाल गनाउँछ सुत्दिन भन्छ। न्यानो बाँढ्न आउनेले सिरक मात्रै नभएर बालबच्चालाई हुने न्याना लुगा, पानी चुहिँदा छोप्न प्लास्टिक अनि टोहोरामा कोठा बार्न मिल्ने केही ल्याइदिए पनि त हुन्थ्यो भन्ने उनलाई आश लागेको थियो। फेरि त्यही आशले बाँच्न सिकाए पनि सीतालाई आफैंले कर्म गर्नुपर्छ भन्ने लाग्छ।

दुःखका पहाडै देखेकी उनकी आमाले सधैं उनलाई हाड खियाउनुपर्छ, पसिना बगाउनुपर्छ भनेर सिकाएकी थिइन्। सासूले रिस उठेका बेला दुई–चार बचन नराम्रो गरे पनि गाउँमा अन्य बुहारीले जस्तो उनले बर्तन खानुपरेको थिएन। अहिले तिनै सासू भएको भए गाउँलेका नानाथरी आरोप सहनुपर्दैनथ्यो भन्ने लागेको छ। आखिर गाउँलेले कुरा काट्न पाएका पनि यो टहरोमुनिको एउटै खोपामा हामी सबै परिवार सँगै सुत्छौं भनेर त हो। ससुराकी श्रीमति बितिन्, मेरा पति कतारमा छन्। यस्तै यस्तै कुरा खेलिरहँदा उनको कुनबेला आँखा लाग्यो।

सपनामा उनले आफूलाई गाउँले ससुरासँग सल्किएको भन्दै लखेटेको देखिन्। भीरैभीरको बाटो दगुरिरहँदा अगाडि एउटा साँढे आइपुग्यो। त्यही साँढे जसलाई सीताकी सासूले अघिल्लो वर्ष बारीको कोदो फाँड्यो भनेर लखेटेकी थिइन्। अगाडि जाउँ भने अजंगको साँढे अहिल्यै हानुँला भनेर बसेको थियो, फर्कौं भने गाउँलेहरू ‘यसलाई पापधर्मको ख्याल भएन’ भन्दै लखेट्दै आइरहेका थिए।

सीतालाई एक निमेष त यो प्राण यही गए पनि हुन्थ्यो भनेजस्तो लाग्यो। त्यत्तिकैमा निस्सासिएर सपनाबाट ब्युँझी। रातभर कठ्यांग्रिदो जाडो भए पनि सपनाबाट ब्युँझिदा उसको पूरै अनुहार पसिनाले भिजेको थियो। यस्तो सपनाले बिपनामा के अर्थ राख्ला ऊ सोच्दै थिई। उसले अगेना वरिपरि ससुराले नातिनातिना ’round लिएर पानी तताइरहेको देखी। सपनाले आत्तिएर उठेकी बुहारीलाई ससुराले नजिकै आएर पानीको अंखरो दिए। उनलाई लाग्यो गाउँलेले जति कुरा काटे पनि होस् हुँदा, ससुरा आफ्नै बाउजत्तिकै जाति छन्।

ठाडो घाँटी लगाएर कलकल एक अंखरा पानी पिएपछि उनले ससुरालाई पोल्टोबाट त्यही एक हजार रुपैयाँ दिँदै भनिन्, ‘बा, यो कालेको स्कुलमा स्विटर छैन भनेर सरले गाली गरेको छ रे, गाउँमा कसैलाई भनेर यसलाई एउटा स्विटरचाहिँ ल्याइदिन पाए हुन्थ्यो।’

ससुरा आफ्नो काखका सानो नाति उसको काखमा राखिदिएर हिँडे। उसले अलि ठूलो स्वर गरेर फेरि भनी, ‘पैसा बच्यो भने छानामा हाल्ने पाल पनि ल्याइदिन भन्नू है।’

http://setopati.com/sahityapati/39415/